Verhalen voor de wethouder uit Zuidoost

Na spreekuren met wethouder Marjolein Moorman in Amsterdam Noord en in Oost, gingen we met de NoordAs weer op pad! Op 15 juni daalden we neer in kerkcentrum De Nieuwe Stad in Amsterdam Zuidoost. Daar konden we terecht en werden we geholpen door collega's van de Lutherse Diaconie.

Zuidoost is het stadsdeel met het grootste armoedepercentage van de stad, met Noord als nummer twee. Het is een stadsdeel dat net zo veelzijdig en eigenzinnig is als Noord, maar waar mensen weer met compleet andere problemen kampen. 3 sterke vrouwen en een lokale pastor vertelden hun verhaal. Wat hadden zij allemaal gemeen? Het zijn ruimhartige, actieve buurtbewoners die zelf amper het hoofd boven water kunnen houden - en maar niet gehoord worden in hun roep om hulp.

De verhalen

We hoorden verhalen over mensen uit migrantengemeenschappen die financieel leunen op lokale pastors. Een gedupeerde van de toeslagenaffaire die met eigen initiatief en wat toeval goed geholpen wordt in haar complexe situatie, maar nergens terecht kon bij de gemeente. Een ondernemer zonder perspectief vanwege de bijstandsregels en onverwachtse problemen. En iemand die letterlijk geen stem had om aan te geven dat haar bewindvoerder haar slecht behandelde. Wat kan de gemeente hiervan leren? En waar kan het armoedebeleid aangepast worden, om deze mensen - en alle mensen die met dezelfde problemen kampen, maar níét in staat zijn om hun verhaal te vertellen - te helpen?

Maatschappelijk werker zonder erkenning of salaris

De eerste persoon die het woord voerde, was een voorganger. Hij ondersteunt sinds jaar en dag de mensen in zijn gemeenschap. Dat zijn vaak migranten die, ondanks dat ze al jaren in Nederland wonen, geen aanspraak kunnen maken op armoederegelingen. Doordat ze geen papieren hebben, kunnen niet werken, of doordat ze slecht zijn ingelicht door hun werkgevers, hebben ze te weinig pensioen om rond te komen. Bij de inloop van de Nieuwe Stad kunnen ze terecht voor voedsel, maar voor veel onverwachtse kosten zoals ziekenhuisrekeningen, is er nergens waar ze bij terechtkunnen. Behalve bij de pastor. Die, in zijn eigen tijd en van zijn persoonlijke inkomen, deze mensen keer op keer ondersteunt. Door mee te gaan naar het ziekenhuis, door mensen te helpen met de brieven die ze krijgen, en door de noodzakelijke rekeningen te betalen. Samengevat: met al deze hulpverlening is hij eigenlijk gewoon maatschappelijk werker. Maar dan zonder de erkenning of het salaris. Vanwege de scheiding tussen kerk en staat kunnen kerkelijke medewerkers niet op steun rekenen van de gemeente. Maar als je structureel de mensen uit hun gemeenschap moet blijven ondersteunen zonder hulp van buitenaf, is er een kans dat je uiteindelijk opbrandt, en je niemand meer kan helpen.

In de wacht om uit de kluwen te komen

Als tweede was een moeder die haar kinderen graag een betere toekomst wil bieden. Door een complexe situatie met de belastingdienst en de stopzetting van het PGB van haar oma, wie ze sinds haar 18e verzorgde, heeft ze jaren geleden een schuld opgelopen van zo'n 12 duizend euro. Na lange tijd veel schaamte gevoeld te hebben, startte ze toch een schuldsaneringstraject. Eindelijk: rust. Daar kwam echter snel een einde aan, toen ze in aanmerking bleek te komen voor compensatie als toeslagenouder. In plaats van dat ze het geld kon gebruiken om haar leven op te bouwen, klopten haar schuldeisers weer bij haar aan. Afsluiting van energie dreigde, en de stress zorgt ervoor dat ze haar kinderen niet de rustige thuissituatie kan bieden die ze zo graag wil. Ze heeft hulp gezocht bij het buurtteam, omdat ze wilde dat iemand rustig met haar zou meekijken. Daar kon ze echter pas na maanden terecht, terwijl de schulden zich opstapelden. Ze besloot het heft in eigen handen te nemen en heeft contact gezocht met wel 10 verschillende organisaties. Iemand van de afhandeling van de toeslagenaffaire heeft haar geholpen afsluiting te voorkomen. Doordat ze lukraak een formulier van het Instituut voor Publieke Waarden heeft ingevuld, wordt ze nu goed geholpen rond het afbetalen van haar schulden. Maar dit vindt ze oneerlijk: hoezo is er geen goede route voor mensen met haar situatie bij de gemeente?

Ondernemer zonder perspectief in de bijstand

Als derde vertelde iemand hoe zij jaren geleden in de schulden terecht is gekomen toen haar onderneming failliet ging tijdens de crisis in 2009. Na een schuldsaneringstraject van 6 jaar kwamen zij en haar gezin er weer bovenop. Het was een zware periode, maar eindelijk waren ze eruit. Totdat vorig jaar plotseling haar man overleed. Van haar gezinsuitkering bleef opeens bijna 700 euro minder over per maand. Als de uitkering nog een korte periode was doorgegaan, had zij de kans gehad om financieel de zaken op orde te krijgen. Maar het stopte per direct, waardoor zich opeens weer schulden begonnen op te stapelen. Torenhoge uitvaartkosten - terwijl ze een leven lang voor overlijdensverzekeringen hebben betaald, maar die waren stopgezet in haar schuldsaneringstraject -, ziekenfondskosten, huursubsidie die terugbetaald moet worden vanwege een inwonende dochter die werkt. In de rouwperiode die volgde moest ze opeens allerlei betalingsregelingen treffen waardoor ze structureel geld tekort komt. Maar terug in de schuldsanering wil ze écht niet. Het lijkt alsof er helemaal geen voorzieningen zijn voor mensen in haar situatie.

Ze komt net aan rond door kleinschalig te ondernemen: ze kookt voor mensen en bakt taarten die ze verkoopt, ze heeft schoonmaakklussen. Maar dit is geen oplossing voor de lange termijn. Ze wil dolgraag een nieuwe onderneming starten, maar haar financiële situatie zit dat in de weg. De enige mogelijkheid om een onderneming te starten in de bijstand is door een traject van een halfjaar te starten bij de gemeente. Dit heeft ze al doorlopen, maar tot een start kwam het niet. Ze heeft haar hele plan klaarliggen, maar door haar financiële situatie kan ze maar niet beginnen. Ze heeft het gevoel dat ze onzichtbaar is.

Emotionele opvang bij schuldsanering

Het laatste verhaal ging over de emotionele impact van wanneer alles van je afgenomen wordt. Doordat ze plotseling ziek werd, kon deze actieve inwoner van Zuidoost niet meer haar eigen financiën regelen. Opeens kon ze niet meer praten of lopen, en kon ze daardoor ook haar eigen stichting niet meer runnen. Het duurde lang voordat bij instanties duidelijk werd dat ze hulp nodig had. Inmiddels waren de betalingsachterstanden al hoog opgelopen.

Van de rechter kreeg ze een bewindvoerder toegewezen. Deze nam álles van haar over - en nam hier haar cliënt hier niet in mee. In plaats van te horen over waarom bepaalde keuzes werden gemaakt of bepaalde uitgaven wel of niet konden worden gedaan, werden haar eigen financiën een mysterie. Ze wilde zich hier emotioneel over uiten, maar daar was nooit tijd voor. Nergens had ze de mogelijkheid om aan te geven wat he hele situatie met haar deed. Ze heeft het als traumatisch ervaren.

Daarom pleit ze voor een kwalitatief betere hulpverlening in de schuldsanering. Dat er tijd en ruimte is voor cliënten om het te hebben over wat het met je doet als opeens de regie over je leven wordt afgenomen. Dat mensen meer wordt uitgelegd over het waaróm van financiële keuzes, in plaats van alleen wel of geen geld te geven (als ze daar behoefte aan hebben). De reden dat dit niet was gebeurd, was volgens de bewindvoerder immers dat ze te weinig uren daarvoor had gekregen. Maar wat Djamillah ook had geholpen, was als er aan het begin van het traject duidelijk was gemaakt wat de mogelijkheden zijn (telefonisch, geschreven of face to face) om als 'klant’ aan te geven als je je niet prettig voelt over je schuldhulpverlener.

En wat nu?

Zoals altijd gaan de ambtenaren van de wethouder aan de slag om te kijken welke ingangen er zijn om de mensen die hun verhaal gedaan hebben wél te helpen. Een 'hack in het systeem' door gebruik te maken van het Fonds Bijzondere Noden bijvoorbeeld, voor pastors die geld nodig hebben voor andere mensen.

Ook op een structurelere manier kunnen deze verhalen gebruikt worden. Door verschillende verhalenvertellers te betrekken bij het Masterplan Zuidoost, kunnen zij daarin hun ervaringen gebruiken om structureel mee te denken over wat er nodig is op sociaal gebied in het stadsdeel, bijvoorbeeld over de manier waarop het buurtteam mensen met een hulpvraag benadert.

Ten slotte spelen deze verhalen een belangrijke rol voor veel bestuurder om te weten wat de gezichten zijn achter de cijfers, bijvoorbeeld over armoederegelingen en toeslagenaffaire. Om te weten wat het nu écht doet met mensen, wat voor impact het heeft op hun gezin, op hun manier van (over)leven. Deze verhalen worden, al dan niet expliciet, altijd meegenomen. In de manier waarop er over armoede gedacht wordt, de manier waarop beleid wordt geschreven, en in de lobby naar de landelijke politiek. De wethouder zegt het keer op keer, en wij weten het natuurlijk allang.

Dus aan de verhalenvertellers: bedankt. <3