Problemen met bewindvoering: meer aandacht voor het convenant én meer informatie voor mensen die op zoek zijn naar hulp

Het is een onderwerp waar al jaren in de achtergrond aandacht voor is bij de NoordAs: bewindvoering. Denk aan het verhaal van Lenie of aan Yvonne, waar hun bewindvoerder een grote impact heeft gemaakt op hun leven. Voor Lenie was het gebrek aan begeleiding direct naar haar periode van bewind een gat waar ze in terechtkwam – na jaren niets te hoeven regelen moet je het opeens allemaal zelf doen. Voor Yvonne voelt de noodzaak om te ‘bewijzen’ dat je het zelf kunt om uit bewind te stappen, kleinerend. Onder de bezoekers van de sociale markt in de Ark gaan er verhalen rond van vreselijke bewindvoerders die schulden onder hun toezicht deden groeien, of die nooit inzicht gaven in je eigen financiën, terwijl je daar altijd recht op hebt.  Genoeg reden dus om hier eens een beleidsgesprek aan te wijden.

Zo'n beleidsgesprek doen we enkele keren per jaar en daarbij gaan beleids- en uitvoerende ambtenaren samen met mensen met ervaringskennis aan tafel. Deze keer was er ook een beroepsbewindvoerder aanwezig van Nuesink bescherminsbewind, om technische vragen te beantwoorden en ook licht te schijnen op deze ervaringen vanuit het perspectief van de bewindvoerder (mág een bewindvoerder dit wel doen, of hoe kun je het beste je ongenoegen uiten over de manier waarop een bewindvoerder je behandelt?). We bespreken verhalen over ervaringen met bewindvoering waarin problemen naar voren komen, en kijken naar hoe dit kon gebeuren én hoe dit anders kan. Maar eerst: hoe zit dat eigenlijk bewindvoering? Je hebt vrijwillig bewind, schuldenbewind, curatele en nog meer. We probeerden het samen te vatten in een woordweb.  

Het lastige aan deze hele situatie: bewindvoerders zijn nooit in dienst van de gemeente Amsterdam. Ze zijn in dienst van onafhankelijke bureaus of zijn ZZP’ers, en kunnen daardoor niet direct door de gemeente aangestuurd worden. Als er écht iets misgaat, kun je een bewindvoerder aanklagen in een rechtszaak. Maar zover komt het bijna nooit. De vraag is: wat kan de gemeente dan wel?  

Het verhaal van Urip: fulltime werken en toch vier maanden zonder leefgeld  

Urip is door een kleine lening in het verleden in grote schulden geraakt. Door omstandigheden kon hij de lening niet op tijd aflossen en kreeg hij na verloop van tijd te maken met deurwaarders, terwijl de schulden daardoor nog verder opliepen.  

Hij probeerde het zelf af te lossen door veel te werken, maar het ging niet langer. Na lang wikken en wegen besluit hij hulp te zoeken bij een schuldhulpverlener, die hem vertelt dat zijn saneringstraject met deze bedragen wel 3 jaar gaat duren.  

Urip weet niet wat te doen. 3 jaar is lang en het zou betekenen dat hij alles uit handen moet geven. Is dat het waard? Hij besluit ervoor te gaan. Thuis gaat hij al googlend zelf op zoek naar een bewindvoerder, en komt uit bij een firma die binnen korte tijd failliet gaat - of nooit bestaan blijkt te hebben. Nadat hij wekenlang geen contact met hen kon krijgen, is hij op bezoek gegaan en zag hij dat het hele pand verlaten was. Daardoor moest hij zelf zijn baas vertellen dat zijn inkomen niet meer naar zijn bewindvoerder overgemaakt moest worden, omdat het niet bij hem terechtkwam.  

"Als ik had geweten dat het híérop zou uitlopen, dan had ik dit nooit gedaan"

Uiteindelijk is hij gewisseld van bewindvoerder. Op aanraden van een kennis komt hij bij een nieuw bureau uit. De nieuwe bewindvoerder oogt in eerste instantie betrouwbaar en behulpzaam, en vertelde hem wat zijn maandelijks uitgekeerde bedrag zou worden. Maar ook daar krijgt Urip geen leefgeld uitgekeerd. De uitleg ontbreekt. Via via – met inmenging van andere hulpverleners – krijgt hij te horen dat dit komt doordat hij fooi krijgt bij zijn baan in de horeca.  Dat is extra inkomen, en daardoor zou het wel lukken om rond te komen zonder leefgeld. Zo gaan er maanden voorbij waarin hij fulltime werkt en geen cent krijgt uitgekeerd. Het zorgt voor extreme stress. Hij werkt zich een slag in de rondte en heeft van tevoren lang nagedacht of bewindvoering hem wel echt zou helpen. Het zou erg moeilijk worden – maar op de lange termijn zou het het waard zijn. Maar dit gaat alles te buiten. Urip moet weer gaan lenen – deze keer bij familie en vrienden, om überhaupt boodschappen te kunnen doen. “Ik voel me machteloos en ik ben zo verdrietig en boos. Als ik had geweten dat het híérop zou uitlopen, dan had ik dit nooit gedaan.” 

Het verhaal van Djamillah: geen ruimte voor het emotionele aspect van bewindvoering 

Djamillah vertelde de emotionele impact van wanneer alles van je afgenomen wordt. Toen ze plotseling ziek werd, kon deze actieve inwoner van Zuidoost niet meer haar eigen financiën regelen. Opeens kon ze niet meer praten of lopen, en kon ze daardoor ook haar eigen stichting niet meer runnen. Het duurde lang voordat bij instanties duidelijk werd dat ze hulp nodig had. Inmiddels waren de betalingsachterstanden al hoog opgelopen.  

Van de rechter kreeg ze een bewindvoerder toegewezen. Deze nam álles van haar over - en nam hier haar cliënt hier niet in mee. In plaats van te horen over waarom bepaalde keuzes werden gemaakt of bepaalde uitgaven wel of niet konden worden gedaan, werden haar eigen financiën een mysterie. Ze wilde zich hier emotioneel over uiten, maar daar was nooit tijd voor. Nergens had ze de mogelijkheid om aan te geven wat he hele situatie met haar deed. Ze heeft het als traumatisch ervaren.  

"Mijn stem werd afgenomen, dat heb ik als traumatisch ervaren"

Daarom pleit ze voor een kwalitatief betere hulpverlening in de schuldsanering. Dat er tijd en ruimte is voor cliënten om het te hebben over wat het met je doet als opeens de regie over je leven wordt afgenomen. Dat mensen meer wordt uitgelegd over het waaróm van financiële keuzes, in plaats van alleen wel of geen geld te geven (als ze daar behoefte aan hebben). De reden dat dit niet was gebeurd, was volgens de bewindvoerder immers dat ze te weinig uren daarvoor had gekregen. Maar wat Djamillah ook had geholpen, was als er aan het begin van het traject duidelijk was gemaakt wat de mogelijkheden zijn (telefonisch, geschreven of face to face) om als 'klant’ aan te geven als je je niet prettig voelt over je schuldhulpverlener. 

Wat kan de gemeente wél? 

De verhalen maakten indruk op de aanwezige ambtenaren. Het verhaal van Urip speelt nu nog. Er waren drie lijnen in het gesprek over wat de gemeente wél voor je kan doen om ervaringen met bewindvoering te verbeteren.  

• Bewindvoering als laatste optie (eerst budgetbeheer) 

  • Een bewindvoerder aanwijzen is een ingrijpende maatregel waarbij mensen alle regie over hun financiën en daarmee een groot deel van hun leven wordt ontnomen. Er wordt sinds kort bij de buurtteams aangestuurd op minder verregaande maatregelen zoals budgetbeheer, waarbij je hulp krijgt bij je financiën in plaats van dat deze worden afgenomen.  

    
    

• Convenant 

  • Bij het aanstellen van een bewindvoerder door de rechter, worden de kosten vaak (gedeeltelijk) gedekt uit de Bijzondere Bijstand. Dat is dus geld van de gemeente Amsterdam, en verhalen over vreselijke ervaringen met bewindvoerders zijn de gemeente dan ook een doorn in het oog. 

  • Daarom is er sinds enkele jaren een convenant opgesteld. Dit zijn kwaliteitsafspraken waar bewindvoerders uit Amsterdam zich bij kunnen aansluiten en waarop zij kunnen worden aangesproken. Dit is de belangrijkste manier waarop de gemeente invloed heeft op de kwaliteit van bewindvoerderbureaus. Als je nu als bewoner naar het buurtteam gaat om een bewindvoerder uit te zoeken, dan zul je altijd worden verwezen naar iemand van het convenant.  

  • Wat blijkt? Veel mensen gaan zelf op zoek naar een bewindvoerder. Zowel die van Urip als die van Djamillah is niet aangesloten bij het convenant. Mensen krijgen hun bewindvoerder aangewezen of aangeraden door vrienden en familie of andere hulpverleningsinstanties, bij wie het convenant niet bekend is.  

  • Dat betekent dat er meer aandacht voor moet komen. De gemeente is nu ook bezig om dit te doen, door hulpverleningsinstanties zoals het Leger des Heils, Cordaan etc. actief hierover te benaderen. Wij pleitten ervoor: licht óók bewoners direct in, door bijvoorbeeld bijeenkomsten te organiseren over dit thema op sociale plekken in de wijk. Veel mensen weten namelijk niet wat hun rechten zijn en hoe je daarover kan beginnen.  

    
    

• Buurtteam voor hulp bij problemen  

  • Als je vastloopt met je bewindvoerder kun je voor hulp naar het buurtteam. Zoals wanneer je helemaal geen leefgeld krijgt uitgekeerd en je ten einde raad bent, als nooit inzicht krijgt in je financiën als je daarom vraagt, of je het gevoel hebt dat je schulden alleen maar oplopen. Een schuldhulpverlener kan bemiddelen in de communicatie tussen jou en de bewindvoerder, of kan je bijstaan om iemand anders te zoeken.  

  • Volgens bewindvoerder Hanna zouden mensen ook zelf wat assertiever kunnen zijn. Het is je recht om inzicht te krijgen in je financiën, en daar mag je gewoon om vragen. Veel mensen ervaren echter een grote drempel en zijn soms bang voor hun bewindvoerder – dat maakt dit natuurlijk moeilijk.  

Voor Djamillah was het te laat om nog iets te veranderen. Voor Urip wordt een koppeling gemaakt met een schuldhulpverlener van het buurtteam om hem bij te staan in zijn traject met zijn bewindvoerder.